Ozdobą miejscowości Leszczowate jest dawna drewniana cerkiew, służąca obecnie mieszkańcom jako kościół. W pobliżu świątyni znajduje się niepozorny grobowiec Edmunda Kraińskiego, przedstawiciela rodziny, do której miejscowy majątek należał od pierwszej połowy XVIII wieku aż po II wojnę światową.
W 1737 roku Marcin Bonifacy Kraiński nabył Leszczowate. Zmarł jednak bezpotomnie, a majątek po nim przejął brat Jan. Synem tego ostatniego, a bratankiem Marcina był Ignacy Kraiński, który udowodnił swoje pochodzenie szlacheckie przed sądem grodzkim przemyskim w 1782 roku. Właśnie z jego potomkami związane są dalsze losy tej miejscowości. Jego syn – Cyriak Kajetan Roman, zgodnie ze zwyczajem, wołany trzecim imieniem, rezydował w Leszczowatem, a był również właścicielem pobliskiej Woli Maćkowej. Dziedzic Leszczowatego, podobnie jak jego ojciec Ignacy, był członkiem Stanów Galicyjskich. W młodości służył w wojsku austriackim, a później osiadł w rodzinnym majątku. Cechowało go zamiłowanie do pióra, a jego pamiętnik z okresu powstania listopadowego został opublikowany przez Jana Trzecieskiego. w zbiorze „Pamiątki i wspomnienia z Sanockiej Ziemi” w 1907 roku.
Rodzina Kraińskich i Leszczowate
Roman Kraiński był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa, z Józefą z Augustynowiczów, miał syna Edmunda (1804–1887), który później odziedziczył po ojcu podustrzycką majętność. Drugą żoną Romana została Franciszka Starzyńska. W związku tym urodził się Lucjan Kraiński (†1852). Właściciel Leszczowatego należał do bieszczadzkich znajomych Wincentego Pola i do śmierci prowadził korespondencję z autorem „Mohorta”. Znajomość z poetą zawarli również obaj młodzi Kraińscy, których łączył z nim udział w powstaniu listopadowym. Rodzina Kraińskich była szeroko skoligacona. Lucjan Kraiński poślubił Olimpię Dwernicką córkę generała Józefa Dwernickiego. Więzy pokrewieństwa z generałem łączyły również żonę Edmunda Kraińskiego – Katarzynę z Rożnieckich, która była wnuczką siostry Dwernickiego. Były powstaniec i dziedzic Leszczowatego pozostawił po sobie troje dzieci. Dwie córki Kraińskiego – Baltazara i Helena zostały kolejno żonami Józefa Benedykta Jaruzelskiego (1845–1915), który był stryjecznym dziadkiem generała Wojciecha Jaruzelskiego (1923–2014). Warto w tym miejscu dodać, że Edmund Kraiński to również prapradziadek jednego z najwybitniejszych polskich aktorów Zbigniewa Cybulskiego (1927–1967).
Społeczna i polityczna działalność Kraińskich
Obaj synowie Romana zaciągnęli się na ochotnika do wojsk polskich na początku powstania. Młodszy z braci, Lucjan został oficerem kawalerii. Natomiast Edmund, mając już za sobą pięć lat służby w korpusie inżynierów armii austriackiej, zgodnie ze swoją specjalnością wojskową, trafił do oddziałów inżynieryjnych. Następnie znalazł się w sztabie powstańczego korpusu dowodzonego przez generała Girolamo Ramorino. Razem z oddziałami włoskiego generała, w służbie polskiej, po upadku Warszawy we wrześniu 1831 roku przekroczył granicę z Galicją. Za udział w powstaniu otrzymał Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari. Po powstaniu Edmund Kraiński zamieszkał ponownie w Leszczowatem. Zaangażował się wówczas w działalność społeczną i polityczną na terenie ówczesnego powiatu liskiego (leskiego). W 1880 roku jako zastępca prezesa rady powiatowej witał w Ustrzykach Dolnych cesarza Franciszka Józefa I. Reprezentował rodzinne strony również na szerszym forum. W 1848 roku zasiadał w parlamencie wiedeńskim. Jako ciekawostkę można podać fakt, że w latach 1880–1881 bezskutecznie zabiegał o zakaz używania kalendarza juliańskiego i wprowadzenie na terenie Austro-Węgier alfabetu łacińskiego do zapisu języka ukraińskiego. W odczuciu Edmunda Kraińskiego miało to osłabić związki ludności greckokatolickiej z Rosją.
Panowie na Leszczowatem
Powszechnie pokutuje obraz szlachty i ziemiaństwa wyłącznie jako wyzyskiwaczy chłopstwa lub utracjuszy, którzy trwonili majątki będące owocem „krwawej pracy ludu wiejskiego”. Oczywiście sytuacje złego traktowania chłopów nie były odosobnione, ale nie można również generalizować. Roman Kraiński i jego synowie słynęli z dobrego traktowania włościan zamieszkujących w ich dobrach. Edmund, zyskał takie poważanie wśród ludności wiejskiej zamieszkującej w jego majątku, że w gorącym 1846 roku, chłopi postanowili go bronić przed ewentualnym napadem. W późniejszym okresie, już po zniesieniu pańszczyzny, był wybierany przez mieszkańców Leszczowatego na pisarza tamtejszej gminy wiejskiej, a tę niezbyt prestiżową, ale ważną dla lokalnej społeczności, godność pełnił przez 20 lat. W korespondencji zamieszczonej na kartach lwowskiej „Gazety Narodowej” we wrześniu 1874 roku wieś Leszczowate wymieniona została jako jedna z nielicznych w okolicy, gdzie lud żył we względnym dostatku.
Działalność Edmunda Kraińskiego
Edmund Kraiński działał w kilku organizacjach społecznych. Współpracował m.in. z Towarzystwem Gospodarczo-Rolniczym w Krakowie i publikował na łamach „Tygodnika Rolniczo-Społecznego” wydawanego przez tę organizację. Kraiński był nie tylko teoretykiem, ale przede wszystkim praktykiem w prowadzeniu dużego gospodarstwa rolnego. Zasłynął podczas wystaw krajowych i zagranicznych jako zdolny hodowca bydła i producent nabiału. Horyzonty intelektualne właściciela Leszczowatego wykraczały jednak poza prowadzenie majątku ziemskiego. Oprócz publicystyki ściśle związanej ze sprawami gospodarczymi zdarzało mu się publikować również w „Ruchu Literackim”, na łamach którego zamieścił tekst historyczny poświęcony osadnictwu wołoskiemu w Karpatach. We dworze Edmunda Kraińskiego w Leszczowatem gościło wielu jego znajomych ze sfer politycznych, kulturalnych i naukowych zaboru austriackiego. Podczas swoich etnograficznych wypraw bywał tu również Oskar Kolberg
Wincenty Kraiński, syn Edmunda
Jedyny syn Edmunda, powstańca z 1831 roku – Wincenty Kraiński (1844–1924) ukończył studia prawnicze. Podobnie jak ojciec, angażował się w życie społeczne i polityczne zaboru austriackiego. W latach 1901–1913 przez dwie kadencje zasiadał w Sejmie Krajowym Galicji. Wincenty opuścił rodzinne Leszczowate i ostatecznie osiadł w majątku Perespa w powiecie sokalskim, który nabył pod koniec XIX wieku. Wciąż jednak pozostawał właścicielem dóbr Leszczowate i Maćkowa Wola, które przekazał swojemu synowi Edmundowi (1887–1965).
Ilustracje
- Dawna cerkiew w Leszczowatem [fot. Ł. Bajda]
- Edmund Kraiński [Wikipedia]
- Edmund Kraiński ok. 1880 [Wikipedia]
- Katarzyna z Rożnieckich Kraińska [Wikipedia]
- Nekrolog Edmunda Kraińskiego [Biblioteka Jagiellońska, sygn. 224649 V Kra 919]
- Ogłoszenie zarządu dóbr Leszczowate [„Czas”, R.70, nr 47, 29 stycznia 1917, s. 4]
- Ogłoszenie zarządu majątku w Leszczowatem [„Gazeta Narodowa”, R. 24, nr 269, 24 listopada 1885, s. 4]
- Grób Edmunda Kraińskiego przy dawnej cerkwi w Leszczowatem [fot. Ł. Bajda]
