Żubr europejski (Bison bonasus) to największy ssak lądowy Europy, a zarazem gatunek zagrożony wyginięciem. Od momentu jego reintrodukcji w XX wieku prowadzi się liczne badania mające na celu ocenę stanu zdrowia tych majestatycznych zwierząt.
Jednym z kluczowych aspektów zdrowotnych jest tzw. status mineralny, czyli zawartość różnych pierwiastków chemicznych w organizmach żubrów. Najnowsze badania, prowadzone przez zespół naukowców z kilku polskich instytucji, rzucają nowe światło na to, jak środowisko – w tym gleba, roślinność i działalność człowieka – wpływa na zdrowie żubrów w różnych regionach Polski, w tym również w Bieszczadach.
Badanie: co i jak analizowano?
W badaniu porównano próbki wątroby 58 wolno żyjących żubrów z czterech populacji: białowieskiej, boreckiej, knyszyńskiej oraz bieszczadzkiej.
Wątroby to narządy szczególnie przydatne w takich analizach, ponieważ pełnią funkcję magazynu pierwiastków oraz biorą udział w procesach detoksykacji. Badacze oznaczyli zawartość aż 27 pierwiastków, m.in. kadmu, selenu, miedzi, molibdenu czy cynku.
Analizy przeprowadzono z użyciem zaawansowanej techniki spektrometrii emisyjnej (ICP-OES).
Bieszczadzkie żubry: wyjątkowe pod względem składu chemicznego
Zdecydowanie najbardziej wyróżniającą się grupą były żubry z Bieszczadów.
W ich wątrobach stwierdzono znacznie wyższe stężenia:
kadmu (Cd)
selenu (Se)
wapnia (Ca)
baru (Ba)
…a niższe stężenia:
molibdenu (Mo)
wanadu (V)
w porównaniu do żubrów z innych regionów.
Skąd takie różnice? Odpowiedź tkwi m.in. w środowisku. Bieszczady to teren górski o specyficznej budowie geologicznej i kwaśnych glebach. To właśnie kwasowość gleby ogranicza przyswajanie molibdenu przez rośliny, co pośrednio wpływa na jego niedobór u żubrów.
Z kolei wysoki poziom kadmu i selenu może mieć związek z dietą – żubry bieszczadzkie często żywią się jeżyną fałdowaną (Rubus hirtus), rośliną zdolną do akumulacji metali ciężkich.
Kadm – powód do niepokoju?
Szczególne zaniepokojenie badaczy wzbudziło stężenie kadmu.
Aż 45% próbek z Bieszczadów przekraczało dopuszczalne normy ustalone dla wątroby zwierząt hodowlanych. Choć źródłem kadmu są głównie gleby i rośliny, jego nadmiar może prowadzić do zaburzeń metabolicznych i zwiększonego ryzyka chorób.
W badaniu zauważono również istotną zależność między poziomem kadmu a poziomem miedzi (Cu). Kadm i molibden mogą zakłócać przyswajanie miedzi – pierwiastka niezbędnego m.in. dla odporności i metabolizmu.
Co ciekawe, aż 98% badanych żubrów miało niedobory miedzi, niezależnie od miejsca występowania.
Wpływ działalności człowieka
W przypadku żubrów z Puszczy Knyszyńskiej zauważono wyraźnie wyższy poziom glinu (Al) i krzemu (Si), co może mieć związek z… jedzeniem roślin razem z glebą na polach uprawnych.
W okresie zimowym żubry często żerują na oziminach, takich jak rzepak, gdzie mogą przypadkowo spożywać ziemię. Takie zachowania opisano też u innych dużych roślinożerców, jak bizony amerykańskie czy antylopy.
To pokazuje, że działalność rolnicza, nawożenie czy pH gleby mają istotny wpływ na dostępność pierwiastków w ekosystemie i ich obecność w organizmach zwierząt.
W regionach intensywnie użytkowanych rolniczo obserwuje się wyraźne przesunięcia w składzie mineralnym tkanek.
Wnioski: lokalne podejście do ochrony żubra
Badacze jednoznacznie stwierdzają, że status mineralny żubrów różni się istotnie w zależności od lokalizacji.
Ponad połowa badanych pierwiastków wykazywała zróżnicowanie między populacjami. To oznacza, że nie można oceniać stanu zdrowia całej populacji żubrów w Polsce na podstawie jednej grupy.
Ochrona tego gatunku musi być dostosowana do lokalnych warunków środowiskowych, uwzględniając zarówno czynniki geologiczne, jak i wpływ człowieka.
Autorzy podkreślają też konieczność dalszych badań nad:
kadmem
selenem
miedzią
Ich obecność może stanowić zarówno wskaźnik zagrożeń, jak i punkt wyjścia do działań ochronnych.
Autor: Paweł Stach
Źródło:
Klich, D., Kitowski, I., Łopucki, R., Wiącek, D., & Olech, W. (2021).
Essential differences in the mineral status of free-ranging European bison Bison bonasus populations in Poland: The effect of the anthroposphere and lithosphere.
Science of The Total Environment, 757, 143926.
👉 Zobacz publikację
